Беларусь абвесціла яго ў вышук, Украіна адправіла ў СІЗА, а ён пайшоў ваяваць і адстойваць свае правы. Беларус амаль тры гады спрабуе легалізавацца ва Украіне

Анархісты, наркашопы і ўцёкі. Беларусь

Юрыю Зайцаву 32 гады. У 2013-м ён з’ехаў з Беларусі, а ў 2014 годзе Следчы камітэт абвінаваціў Зайцава ў «арганізацыі рэгіянальнага падраздзялення міжнароднай злачыннай арганізацыі» і абвінаваціў у міжнародны вышук.

Мінчук у той час быў актывістам анархічнай арганізацыі і, з ягоных слоў, змагаўся з гандлярамі наркотыкамі.

— Была такая інтэрнэт-крама «ЛегалМінск»: там прадавалі курыльныя сумесі — спайсы. Хімія страшная, людзі на яе хутка «прысядалі», потым пазбавіцца ад звычкі вельмі складана. А першымі на гэта трапляліся падлеткі. Таму мы пры сустрэчах з наркакур’ерамі забіралі спайсы, кур’еры аддавалі нам свае пашпарты альбо нейкі дакумент у якасці закладу і абяцалі спыніць продаж і працу ў гэтай сферы, — распавядаў Зайцаў.

У 2015 годзе ў родных Зайцава правялі ператрусы, а ў сакавіку 2016 года прайшоў суд па справе «банды Зайцава». 11 чалавек атрымалі тэрміны ад 9 да 19 гадоў па артыкулах аб незаконным абароце наркотыкаў, прычыненні смерці па неасцярожнасці і стварэнні злачыннай арганізацыі. Зайцаў кажа, што ніколі не ведае людзей, якіх асудзілі, як членаў яго «банды». Ён лічыць, што гэтая крымінальная справа — пераслед за яго дзейнасць.

Змясцілі ў СІЗА, адмовілі ў бежанстве. Украіна

Пасля ўцёкаў з Беларусі Зайцаў жыў то ва Украіне, то ў Расіі. У 2020 годзе апынуўся ў Адэсе, дзе яго затрымалі і пачалі працэдуру экстрадыцыі ў Беларусь. Зайцава змясцілі ў СІЗА — там беларус звярнуўся па наданне яму статусу ўцекача ва Украіне. Пазней зняволенне ў ізалятар замянілі на хатні арышт.

Спаслаўшыся на тое, што ў Беларусі «палепшыліся правы і свабоды чалавека ў апошнія гады», міграцыйная служба Украіны вясной 2021 года адмовіла мінчуку ў статусе ўцекача. Зайцаў даведаўся пра гэта толькі праз пару месяцаў: на судовым пасяджэнні аб падаўжэнні хатняга арышту.

Таксама дэпартамент у сваёй адмове выказаў здагадку, што максімальнае пакаранне, якое пагражае Зайцаву ў Беларусі — 13 гадоў зняволення. Напраўду, тэрмін большы: адзін з артыкулаў, паводле якога яго абвінавачвалі — незаконны абарот наркотыкаў, учынены арганізаванай групай. Артыкул прадугледжвае пакаранне да 20 гадоў пазбаўлення волі.

Ведамства палічыла, што беларусу не пагражае смяротнае пакаранне і адсутнічае «сур’ёзная шкода ў выглядзе нечалавечага і зневажальнага гонар і годнасць стаўлення». У сваёй адмове ДМС засведчыла, што пры вяртанні ў Беларусь, Зайцаў не пазбаўляецца права на «справядлівы суд і прыцягненне адвакатаў». У доказ ДМС прывяла спасылку на газету «Аргументы і факты».

Адной з прычын адмовы стала і тое, што Зайцаў з 2014 па 2019 год жыў у Расіі і не папрасіў бежанства там, а таксама не змог прадставіць дакументальных доказаў пераследу, знаходзячыся ў СІЗА.

— Паводле іх слоў, знаходжанне ў следчым ізалятары не павінна было быць перашкодай для прадастаўлення дакументальных пацверджанняў, нягледзячы на 7 гадоў з моманту ад’езду з Беларусі да моманту падачы на бежанства ў краіне, дзе няма ні сяброў, ні сваякоў, — кажа Зайцаў.

Адвакат «наабараняла» на 34 тысячы долараў. Паспяховая апеляцыя

У СІЗА беларус правёў сем месяцаў. За гэты час яму давялося прадаць кватэру маці ў Пінску, каб аплаціць паслугі адваката, ацэненыя ў 34 тысячы долараў. Зайцаву ўдалося даказаць, што адвакат не ажыццяўляла яго абарону, а парушыла закон сваімі дзеяннямі.

— Яна вымагала грошы, абяцаўшы дамагчыся атрымання статусу ўцекача, але атрымаўшы грошы — знікла, — кажа Зайцаў.

Разам з праваабаронцамі ён дамогся адхілення абаронцы ад адвакацкай дзейнасці на 12 месяцаў і выйграў суд па спагнанні з яе грошай.

У сакавіку 2021 года беларуса выпусцілі пад хатні арышт, дзе ён знаходзіўся да пачатку поўнамаштабнай вайны.

Выйшаўшы пад хатні арышт, Зайцаў разам з праваабарончай арганізацыяй «Правая справа» абскардзіў рашэнне Дэпартамента міграцыйнай службы. У лютым 2022 года суд задаволіў скаргу і пастанавіў ведамства перагледзець прашэнне Зайцава зноўку.

ДМС не пагадзіўся з рашэннем суда і падаў апеляцыю, але суд адхіліў яе і пакінуў рашэнне аб пераглядзе спраў Зайцава ў сіле.

З-пад хатняга арышту пайшоў на фронт. Вайна

У першыя дні вайны Зайцаў пайшоў добраахвотнікам на фронт. 25 лютага павінен быў адбыцца суд аб падаўжэнні хатняга арышту, але беларуса не пусцілі на пасяджэнне, на наступны дзень вызвалілі і ён адправіўся ў ваенкамат з GPS-бранзалетам на назе.

«З бранзалетам было так. Ужо праз суткі пасля таго як мы прыбылі ў частку, я падахвоціўся паехаць на баявы выезд. Але не мог абуць вайсковыя берцы — перашкаджаў бранзалет, які застаўся пасля арышту. А ў красоўках на баявыя ехаць нельга. Ну я пайшоў і нажом проста зрэзаў гэты бранзалет. Надзеў берцы і паехаў», — распавядаў Юрый Зайцаў «Белсату».

Паводле слоў Зайцава, яго ўзялі ў ЗСУ без дакументаў: пашпарта няма — толькі даведка з ДМС аб запыце прадстаўлення статусу бежанца. Аформілі як украінскага ваеннаабавязанага, выдалі ваенны білет. Толькі ў канцы 2022 года беларусу ўдалося падпісаць кантракт з ЗСУ.

Ужо на службе ў войску яго пераследавала пракуратура, якая спрабавала дамагчыся кругласутачнага хатняга арышту. Пакуль беларус знаходзіўся на «баявых», у Адэсе праходзіў суд па абранні для яго меры стрымання.

За добрую службу беларус атрымаў ганаровы ўкраінскі нагрудны знак «За ўзорнасць у вайсковай службе».

14 ліпеня 2023 года, пасля парушэння тэрмінаў паўторнага разгляду запыту беларуса аб прадстаўленні яму асаблівага статусу з боку ДМС Украіны, аддзел прымусовага выканання рашэнняў Міністэрства юстыцыі Украіны абавязаў ДМС у дзесяцідзённы тэрмін прыняць рашэнне аб прадстаўленні яму статусу бежанства і наклаў абавязацельства выплаціць грашовы ўзнос за невыкананне рашэння суда.

Адмовіўся ад дзіўнай «угоды» і атрымаў адмову ў статусе бежанца. Канфлікт з ДМС

Праз 6 месяцаў, адведзеных на перагляд справы, міграцыйная служба не даслала ніякіх адказаў Зайцаву. Беларус звярнуўся ў выканаўчую службу, і тая выдала ліст, які абавязаў міграцыйную службу прыняць рашэнне да 30 ліпеня 2023 года. Служба ў адказ вылучыла прашэнне адмяніць гэтае рашэнне.

Калі Зайцаў звярнуўся ў СМІ і навіна пра ягоныя праблемы з легалізацыяй разышлася, журналісты звярнуліся да Алены Паграбняк — начальніцы Адэскага філіяла ДМС — з просьбай пракаментаваць сітуацыю. Юрый разам з рэпарцёрамі прыехаў у міграцыйную службу, дзе, з ягоных слоў, «усё выглядала як адкрыты здзек і адфутбольванне ад аднаго чыноўніка да іншага».

Адказаў на пытанні Зайцаў не атрымаў, але «літаральна адразу» яму патэлефанавалі з СБУ і запрасілі на размову. Але Юрыю трэба было ехаць на службу, у СБУ ён не пайшоў. Праз некалькі дзён яго выклікалі ў контрвыведку: аказалася, што СБУ праводзіць праверку. Усе праверкі Зайцаў прайшоў.

Праз пару дзён Юрыя выклікалі яшчэ раз.

— Гэтым разам сустрэча адбылася з нейкім супрацоўнікам ДМС, якія прыехалі проста з Кіева для заключэння, як ён сказаў, «джэнтэльменскага пагаднення», якое заключалася ў абсурдным прыняцці адмовы ў прадстаўленні якога-небудзь са статусаў, якія гарантуюць абарону, і матываванае тым, што я — вайсковец.

Зайцаў распавядае, што яго папрасілі не асвятляць у СМІ, не канфіліктаваць з міграцыйнай службай і «прыняць гэта моўчкі».

— Узамен, пасля вайны, атрымаць статус бежанца [за гэта].

Калі ж Юрый адмовіцца і працягне займацца атрыманнем статусу, яму «паабяцалі» знайсці памылку ў кантракце, прызнаць яго несапраўдным і «стварыць шэраг праблем у жыцці». Зайцаў адмовіўся ад «пагаднення» і на наступны дзень даведаўся, што міграцыйная служба адмовіла яму ў наданні дадатковай абароны альбо статусу ўцекача. Дакумент аб адмове быў выдадзены заднім днём — 20 ліпеня.

Юрый падаў абскарджанне пастановы міграцыйнай службы і заяву з просьбай «абмежаваць ДМС у магчымасці ціснуць».

— «Просім суд абараніць ад умяшання» — вось дакладная фармулёўка, — тлумачыць Зайцаў.

Экстрадыцыя нават пры такім рашэнні яму не пагражае: у снежні 2022 года Украіна разарвала пагадненне з Беларуссю аб супрацоўніцтве МУС.

Дапоўнена 17 жніўня. Дададзена інфармацыя аб абскарджанні рашэння міграцыйнай службы.