«Мама, тут настаўнікі не крычаць». Як дзеці беларусаў вучацца ў эміграцыі

Польшча

Надзея з мужам і двума дзецьмі перабраліся ў Беласток у сярэдзіне 2021 года — атрымалі гуманітарныя візы, цяпер афармляюць ВНЖ. Іх старэйшая дачка Соня трохі вучыла польскую перад ад’ездам з Беларусі. Цяпер яна ходзіць у звычайную дзяржаўную школу і скончыла шосты клас.

Клас Соні змяшаны, акрамя польскіх дзяцей там вучацца пяць беларусаў і два ўкраінцы. Навучанне — на польскай, бясплатнае, за падручнікі таксама плаціць не трэба. Для дзяцей-замежнікаў арганізаваныя дадатковыя ўрокі дзяржаўнай мовы. У некаторых школах, са слоў Надзеі, працуюць т’ютары, якія дапамагаюць дзецям імігрантаў з сацыялізацыяй і адаптацыяй, аднак у школе, куды ходзіць Соня, такога спецыяліста няма.

Дачка нядрэнна разумее польскую прамову на ўроках, кажа Надзея. Настаўнікі заўсёды гатовыя ўвайсці ў становішча і, калі трэба, растлумачыць матэрыял яшчэ раз ці іншымі словамі, а калі педагог ведае рускую — па-руску. На кантрольных дзецям-замежнікам дазволена карыстацца слоўнікам.

«Першы час мая дачка замілоўвалася, як яе настаўнікі па некалькі разоў за ўрок маглі спытаць: Sonia, rozumiesz?» — расказвае Надзея.

Праграма польскай дзяржаўнай школы, на яе думку, не моцна адрозніваецца ад беларускай — не трэба пераладжвацца або здаваць акадэмічную розніцу. Па прадметах, якія вучань, што нядаўна пераехаў у краіну, да гэтага не вывучаў, яго проста не атэстоўваюць. Але да некаторых дысцыплін падыход адрозніваецца: так, польскую мову і літаратуру дзеці вывучаюць як адзін прадмет па адным падручніку. Гісторыю Польшчы вывучаюць у кантэксце сусветнай, не вылучаючы яе ў асобную дысцыпліну.

Яшчэ адно адрозненне польскай школы ад беларускай, якое ацанілі ў сям’і Соні, — свабода. Ні ад дзяцей, ні ад настаўнікаў не патрабуюць захавання строгага дрэс-кода, усе апранаюцца, як хочуць. Настаўнікі не зніжаюць адзнакі за неакуратны почырк або афармленне сшыткаў. Агулам стаўленне да дзяцей у Польшчы значна мякчэйшае, адзначае Надзея.

«Аднойчы дачка прыйшла да мяне і сказала здзіўлена: "Мама, тут настаўнікі не крычаць"», — успамінае яна.

Беларускую мову, гісторыю і літаратуру ў польскай школе не вывучаюць. Надзея кажа, што хацела б, каб дачка навярстала страчанае, але гэта залежыць ад планаў сям’і ў цэлым, прызнаецца яна.

«Калі шчыра, няпроста нам даецца адаптацыя тут. Я прыехала сюды з думкай аб тым, што я вось-вось з’еду, у мяне не было думак аб тым, што я тут надоўга застануся. Я б вельмі хацела да гэтага вярнуцца, пры гэтым я разумею, што калі мы застанемся тут сур’ёзна і надоўга, то я проста не растлумачу дзіцяці, як бы гэта горка ні гучала, навошта ёй тут беларуская мова», — кажа яна.

У адукацыйным Дэпартаменце Цэнтра беларускай салідарнасці «Медыязоне» ўдакладнілі, якія дакументы ад бацькоў-беларусаў могуць запатрабаваць у польскай школе — гэта дамова арэнды жылля, пасведчанне аб нараджэнні дзіцяці, пашпарт дзіцяці, даведка аб зробленых прышчэпках, выпіска з ацэнкамі за мінулы год альбо чвэрць з папярэдняй школы, а для вучняў пасля 9 класа — атэстат. Дакументы трэба будзе перакласці на польскую мову. Пры гэтым, адзначаюць у цэнтры, адзінага спісу дакументаў няма. У ЦБС гатовыя пракансультаваць бацькоў і дапамагчы ў перамовах з адміністрацыяй школы.

Грузія

Люба з сям’ёй прыехала ў Грузію з Мінска ў сакавіку — адразу пасля пачатку вайны. Чацвёртую чвэрць яе васьмігадовая дачка Вера давучвалася ўжо ў прыватнай гімназіі ў Батумі. Звычайныя муніцыпальныя школы сям’я як варыянт не разглядала — навучанне там вядзецца на грузінскай. У прыватнай гімназіі «XXI век», якую абралі для Веры бацькі, педагогі-грузіны выкладаюць на рускай мове.

Разам з верай у гімназіі вучацца іншыя дзеці эмігрантаў — з Беларусі, Расіі і Украіны. Спачатку месяц навучання каштаваў 100 долараў, цяпер праз наплыў вучняў і рост нагрузкі на педагогаў плата паднялася да 120 долараў. Пры гэтым вясной у Грузіі быў момант, калі нават у прыватных школах ужо не было месцаў, успамінае Люба.

Зараз частка імігрантаў, якія прыехалі ў краіну неўзабаве пасля пачатку вайны, вяртаюцца назад, і месцы вызваляюцца. Навучальны год пачынаецца 15 верасня; Люба чакае, што ў класе яе дачкі восенню будзе прыкладна напалову менш дзяцей.

Вучоба ў прыватнай гімназіі ў Грузіі, паводле назіранняў жанчыны, прыкметна адрозніваецца ад вучобы ў Беларусі — праграма разлічана на 12 гадоў, урокі накіраваныя не столькі на атрыманне ведаў, колькі на развіццё камунікатыўных навыкаў і крэатыву.

Больш увагі надаюць ангельскай мове, акрамя таго, дзеці ў рускамоўнай гімназіі кожны дзень займаюцца грузінскай. Паводле слоў Любы, з дзецьмі тут гавораць пра важныя пытанні, якія ў Беларусі прынята абыходзіць маўчаннем — абмяркоўваюць тое, што адбываецца ва Украіне ці ладзяць дзень у падтрымку людзей з сіндромам Даўна. У грузінскай гімназіі не прынята праводзіць урачыстыя лінейкі, замест гэтага тут ладзяць простыя дзіцячыя святы.

«У канцы навучальнага года яны проста малявалі крэйдай на асфальце, прыехаў фудтрак з марозівам. Увогуле, тут не забываюць, што дзеці — гэта дзеці, а не дэталі ідэалагічнай машыны», — расказвае Люба.

Пры гэтым сама вучэбная праграма, паводле яе ацэнкі, трохі «адстае» ад беларускай праз тое, што навучанне цягнецца на год даўжэй.

У гімназіі не вывучаюць беларускую мову, гісторыю і літаратуру. Гэтымі прадметамі бацькі Веры імкнуцца займацца з ёй дома самастойна. Перад ад’ездам яны запампавалі ўсе падручнікі, надаюць увагу чытанню на беларускай, каб дзяўчынка не забылася родную мову.

Украіна

Зоя разам з 13-гадовым сынам Стасам выехала з Беларусі ва Украіну ў 2021 годзе. Сям’я планавала атрымаць польскія візы, перабрацца ў Польшчу і ўжо з 1 верасня адправіць Стаса ў польскую школу. Аднак афармленне візы для падлетка зацягвалася, падаць дакументы ў польскую школу бацькі не паспелі, а ўладкавацца ва ўкраінскую на некалькі месяцаў не было магчымасці. Выхадам стала беларуская анлайн-школа на базе прыватнай украінскай гімназіі «Мідгард».

Заняткі ў школе вядуць украінскія педагогі па ўкраінскай праграме. Дадаткова арганізаваныя ўрокі беларускай мовы, літаратуры і мастацтва. Заняткі платныя, кошт — 150 долараў у месяц. Пры гэтым, паводле слоў Зоі, адміністрацыя анлайн-школы з разуменнем ставіцца да праблем бацькоў: напрыклад, ёй зрабілі зніжку на першыя месяцы навучання, таму што сям’я знаходзілася ў падвешаным стане і не магла будаваць планы на год наперад.

Ужо перабраўшыся ў Польшчу, Зоя вырашыла, што сыну будзе прасцей скончыць навучальны год у анлайн-школе. Анлайн-навучанне дазволіла сям’і лягчэй перанесці адаптацыю пасля пераезду, кажа беларуска, аднак у такой формы навучання ёсць свае мінусы. Паводле слоў Зоі, сыну не хапае зносін, ён сумуе па сябрах — у аддаленым рэжыме нельга пабалбатаць на перапынках і паклікаць аднакласнікаў у госці.

У цэлым, паводле слоў Зоі, праграма ўкраінскай школы не моцна адрозніваецца ад беларускай, падлетку не давялося пераладжвацца або здаваць розніцу. Прыкметны больш гуманны падыход да вучняў і бацькоў; педагогі спачуваюць дзецям імігрантаў.

«У той час як у беларускай школе Стасу пагражалі міліцыяй праз маю грамадзянскую пазіцыю, ва Украіне ў нас пыталіся, ці камфортна нам будзе аплаціць усю суму за навучанне», — расказвае Зоя.

Літва

Алеся з сям’ёй пераехала ў Вільню ў канцы 2021 года. 8-гадовы Францішак скончыў першы клас у рускамоўнай літоўскай школе. Разам з ім вучацца ў асноўным беларусы, але ёсць і дзеці з рускамоўных літоўскіх сем’яў. Спачатку бацькі хацелі аддаць сына ў беларускую гімназію ў Вільні, аднак не змаглі знайсці жылля паблізу — паводле слоў Алесі, у літоўскай сталіцы цяпер значна складаней знайсці кватэру, чым школу. Давялося аддаваць сына ў дзяржаўную школу непадалёк ад дома. Навучанне цалкам бясплатнае — незалежна ад таго, па якіх дакументах бацькі дзіцяці знаходзяцца ў краіне. Акрамя таго, дзяцей кормяць бясплатным абедам; пры жаданні, можна заплаціць адзін еўра за сняданак ці падвячорак, калі дзіця застаецца на групе падоўжанага дня.

Для ўсіх вучняў у школе арганізаваныя дадатковыя ўрокі літоўскай мовы, а асноўная праграма амаль не адрозніваецца ад беларускай (за выключэннем некаторых прадметаў — напрыклад, урокаў тэатра і этыкі). Акрамя таго, паводле слоў Алесі, у літоўскай школе нашмат больш ліберальна ставяцца да таго, як дзіця піша: у Францішка неідэальны почырк, і ў Беларусі гэта было прычынай пастаяннага стрэсу. У Літве настаўнік можа звярнуць увагу на почырк вучня, але ягоныя заўвагі будуць насіць толькі рэкамендацыйны характар. Няма дрэс-коду і патрабаванняў да знешняга выгляду.

У параўнанні з Беларуссю ў літоўскіх школьнікаў больш пазакласных заняткаў і паездак. Галоўным адрозненнем Алеся называе тое, што дзеці могуць смела выказвацца з любой нагоды і не баяцца, што ў бацькоў праз гэта будуць праблемы.

Акрамя таго, у Літве кідаецца ў вочы школьнае абсталяванне і рамонт памяшканняў, прызнаецца беларуска.

«Заходзіш у гэты школьны двор і разумееш, што ў цябе было скрадзенае дзяцінства. Тут усё зроблена для дзіцяці, каб ён на перапынку мог выйсці і рабіць тое, што яму захочацца — пасядзець, паляжаць, пабегаць, пагуляць з аднакласнікамі», — расказвае Алеся.

Пры гэтым яна адзначае, што беларуская сістэма школьнай адукацыі з некаторымі агаворкамі яе ў цэлым задавальняла.

«Не хачу сказаць, што ўсё зусім дрэнна ў беларускай школе — не. Калі б не інфармацыйная апрацоўка і патрабаванні ідэолагаў у нашых школах, яны б таксама былі выдатнымі», — кажа яна.

Беларускую гісторыю, мову і літаратуру ў Літве не вывучаюць. Аднак дома Алеся з мужам размаўляюць толькі па-беларуску, імкнуцца дадаткова займацца з Францішкам гісторыяй і чытаць што-небудзь з праграмы па беларускай літаратуры.