«[НАЦЫСЦКI ЛОЗУНГ] на прасторы шырокай». Как теперь безопасно читать беларуских классиков

Янка Купала. «Гэта крык, што [НАЦЫСЦКI ЛОЗУНГ]»

В стихотворении 1907 года Купала описывает родной край и заканчивает признание в любви к нему лозунгом, за выкрикивание которого в 2022 году мог бы получить сутки по статье 19.10 КоАП.

Ды і што гаварыць! — дзе я толькі гляджу,
Бачу родненькі край, сваю матку-зямлю;
Тут і людзі… ат… што!.. аб іх посьле скажу…
Долі іх надта ж я не люблю!..

А вот як не любіць гэта поле, і бор,
І зялены садок, і крыклівую гусь!..
А што часам тут страшна заенча віхор, —
Гэта енк, гэта крык, што [НАЦЫСЦКI ЛОЗУНГ]!

Владимир Короткевич. «Балада пра чалавека, які змагаўся са смерцю»

Убивая гестаповца, больной туберкулезом партизан в стихотворении Короткевича выкрикивает лозунг, который теперь власти Беларуси официально считают нацистским.

Адказаў, сціскаючы рот:
«Што мне скажа мой горад родны?
Што мне скажа родны народ?
Што мне выгляд твой дзікі і грозны?
Вось той дом. Я памру ў барацьбе.
Ты спачатку мярзотніка возьмеш.
Я прымушу цябе.
Тормаз рыпнуў… Ідзе па алеі…
Адыдзі і не замінай,
Адыдзі, адыдзі хутчэе,
Стань унь там і маўчы, чакай».
Першы стрэл упэўнена гакнуў,
Другі трапіў яшчэ камусь:
«Атрымай, атрымай, сабака,
Хай [НАЦЫСЦКI ЛОЗУНГ]!»
Вось штыхоў халодныя джалы,
Вось апошні да смерці парог…
Смерць зубамі заскрагатала:
«Ен памрэ, але ен перамог».
Чалавек на нагах хіснуўся,
Проста рукі злажыў накрыж,
Паглядзеў на яе, усміхнуўся:
«Што чакаеш?… Хадзі ж… Хадзі ж».

Микола Ермолович. «[Нацысцкi лозунг]»

В любви к Родине признается и Микола Ермолович — у него ставший «нацистским» лозунг и вовсе мелькает через строку.

[НАЦЫСЦКI ЛОЗУНГ] на прасторы шырокай,
Дзе Неман і Прыпяць, Дняпро і Дзвіна.
Ўсяго ад Смаленску i да Беластоку
Ўладарка адзіная толькі яна!

[НАЦЫСЦКI ЛОЗУНГ] у народзе працоўным,
Які беражэ ў сваім сэрцы яе.
[НАЦЫСЦКI ЛОЗУНГ] ў сваім слове чароўным,
I ў песнях сваіх непаўторных жыве.

Янка Брыль. «З людзьмі і сам-насам»

В этом сборнике записей, миниатюр и эссе, Брыль рассказывает о несостоявшемся митинге 1999 года в Минске. Как и на всех акциях протеста в современной Беларуси, там звучит «нацистский» лозунг.

Сонечна. У сцягах нашых многа святла. Мноства людзей, якія ведаюць, што да чаго. З цынічнай дыктатурай, з авантурнымі «саюзамі», з небяспекай вялікай, ці не апошняй вайны, з пакутамі i смерцямі, імя якім чарнобыльскія…

Калі мяне з калоны заўважылі, прыязна замахалі рукамі, заўсміхаліся, кінулі «[НАЦЫСЦКI ЛОЗУНГ]!» — голас мой у адказ слезна ўздрыгнуў…

Так было ўчора. А сення ўранні, толькі прачнуўся, адразу падумалася: колькі ў гэтым маім узрушэнні свайго, асабістага, a колькі агульнаграмадскага? Ну, а як гэта трэба i ці трэба дзяліць? Радасна, патрэбна мне адчуванне прыналежнасці да народнага, прыемна ад пашаны людзей, якіх я i сам паважаю. Добра было таксама прысесці на сходках шырознага ганка Палаца спорту, побач з незнаемым мужчынам, у руцэ якога старчма стаяў высока i светла наш бела-чырвона-белы, а з гутаркі неўзабаве выявілася, што гэта рабочы, ужо на пенсіі, што ў яго таксама ногі баляць, хоць ен i маладзейшы аж на семнаццаць гадоў.

Мітынгу, які быў падрыхтаваны, не адбылося, бо ўлады прадумана арыштавалі машыну з гукаўзмацняльнай апаратурай, а авалодаць увагай шматтысячнай грамады пры дапамозе ручнога рупара было немагчыма. Але свята адбылося. Toe, што агульнае i што ў кожным. Малітвенны настрой душы: дай Бог выжыць, каб без слязы ў душы сказаць, што Яна, [ЛОЗУНГ, НАЦЫСЦКI].

Василь Быков. «На чорных лядах»

Быков рассказывает о беларуских повстанцах времен Слуцкого восстания 1920 года. Оказавшись в безвыходном положении — без патронов и провизии — отряд решается на массовое самоубийство.

— Дык як будзем? Па адным ці ўсе разам?

— Па адным, — ціха мовіў камандзір. — З нагана.

— У яме. Каб меней грукату.

Мабыць, усе ўсе зразумелі і сьціхлі, нават ня дыхалі. Камандзір абвеў усіх чужым напружаным позіркам і адчуў, што трэба нешта сказаць на разьвітаньне. Ці на суцяшэньне. I ён сказаў:

— Што ж, спадары… Нам не ўдалося, можа, удасца іншым. Яны нас успомняць. Усе ж мы не за сябе, не за свае, якога ў нас не было. Мы — за Беларусь. Нашу няшчасную старонку. Прымі, Божа, твае ахвяры…

Яны ўсе стаялі і маўчалі. Яны чакалі. I камандзір, зглытнуўшы даўкі камяк у набалелым горле, раптам сказаў са знарочыстай строгасьцю:

— Хто першы?

Выдалася кароценькая пакутная паўза, пасьля якой Мяцельскі кінуў са злосным адчаем:

— Ат, маць тваю… Давай я…

Зноў абрушваючы жвір, рашуча скочыў у яму.

— Давайце рэвальвэр!

Камандзір расшпіліў на баку кабуру, выняў наган. Мяцельскі ўхапіў яго зьнізу, рухава выцягся побач з застыглым ужо Аўстрыякам.

— [НАЦЫСЦКI ЛОЗУНГ]!

— [НАЦЫСЦКI], — нечакана слабым голасам азваўся камандзір, і глухі рэвальвэрны стрэл у яме перапыніў ягоны водгук. Дзьве сарокі з бліжняй бярозы спуджана пераляцелі на дрэвы далей. А на зямлі зноў настала пакутная паўза, усе стаялі моўчкі, баючыся зазірнуць у яму.